Mijlpalen van de mobiliteit (6) De fiets als emancipator

Miguel Vertriest neemt je mee langs de 9 voornaamste mijlpalen in zijn canon van de mobiliteit. De zesde mijlpaal is de opkomst van de fiets die de emancipatie van de vrouw een duwtje gaf.

De fiets die we vandaag kennen werd voorafgegaan door loopfietsen en fietsen met de pedalen aan het voorwiel. Die laatste hadden een groot voorwiel en een klein achterwiel, zodat elke pedaalslag ervoor zorgde dat een grote afstand werd afgelegd en er dus snel gereden kon worden. Bergop fietsen was met de penny-farthing (genaamd naar een grote munt, de penny, en een veel kleinere, de farthing) niet evident en de valpartijen waren talrijk en pijnlijk.

The Safety Bicycle

De eerste fiets die aan de omschrijving safety bicycle voldoet, werd ontworpen in 1868 door Thomas Humber in Engeland en gelijktijdig door Eugene Meyer in Frankrijk, al ontstaat de term pas in 1876. In 1885 maakte John Kemp Starley de fiets pas echt populair met het model Rover. Het bedrijf Rover Company zou later overschakelen op motorfietsen en finaal op auto’s met de merken Rover en Land Rover.

De safety bicycle heeft een kader in de vorm van een omgekeerde driehoek en de pedalen die via een ketting het achterwiel aandrijven. Op enkele jaren tijd werd de fiets het meest gebruikte vervoermiddel. Het gouden tijdperk van de fiets zou niet lang duren, want enkele jaren later rolden de eerste auto’s van de lopende band. 

Kritische succesfactoren: luchtbanden en asfalt

Het succes van de fiets was niet enkel het gevolg van het nieuwe ontwerp. In 1888 vond John Boyd Dunlop de luchtband uit. Tot dan was fietsen een hobbelig gedoe door de banden van massief leer of rubber.

Macadam (de oude benaming voor asfaltverharding), de wegverharding ontwikkeld door de Schot John McAdam, bestond al langer, maar het was de fietslobby die eind 19e eeuw pleitte voor betere asfaltwegen, waarmee ze tegelijkertijd het pad effende voor de komst van de auto.

The Devil’s Chariot

De fiets zorgde voor een echte kledingrevolutie bij vrouwen. De broekrok of broek raakte langzaam geaccepteerd omdat het veel gemakkelijkere kledingstukken waren om mee te fietsen. Zo werd het normaler dat vrouwen een broek droegen, ook wanneer ze niet op de fiets zaten.

De fiets werd bij vrouwen heel populair, al waren er enkele pseudo-medische bezwaren: fietsen zou de nieren, de lever, de baarmoeder en de urinebuis beschadigen en onvruchtbaarheid veroorzaken. Er waren nog meer fundamentele bezwaren: fietsen zou vrouwen seksueel stimuleren door de wrijving en de druk op het zadel en dat was uiteraard verwerpelijk. De kern van de bezwaren was dat een fietsende vrouw een vrije vrouw was, ze was niet langer afhankelijk van een man voor haar transport. "Ik denk dat de fiets meer betekend heeft voor de emancipatie van de vrouw dan eender wat ter wereld," omschreef de Amerikaanse suffragette Susan B. Anthony de rol van de fiets. Vandaag wordt de fiets door religieuze fundamentalisten nog steeds bestempeld als The Devil’s Chariot. In Saudi-Arabië mogen vrouwen pas sinds 2013 fietsen en dan enkel nog op bepaalde plaatsen, zoals parken en stranden, onder begeleiding van een man en met ‘gepaste’ kledij.